Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Ο ασυνείδητος τρόπος που σαμποτάρουμε τον εαυτό μας

Οι προσδοκίες μας είναι σαν σκιά: προχωρούν μπροστά μας και διαμορφώνουν τον δρόμο πριν τον περπατήσουμε.

​

​

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι το φαινόμενο όπου μια αρχική προσδοκία—θετική ή αρνητική—διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας και το περιβάλλον γύρω μας, έτσι ώστε στο τέλος… να επαληθευτεί (Merton, 1948).

Πώς δημιουργούνται οι πεποιθήσεις

​

• Κοινωνική μάθηση: Μιμούμαστε σημαντικούς άλλους (γονείς, δασκάλους) και εσωτερικεύουμε τις προσδοκίες τους (Bandura, 1977).

• Νοητικά σχήματα: Φτιάχνουμε κατηγορίες για τον εαυτό μας («δεν είμαι ικανός/ή») που φιλτράρουν κάθε νέα εμπειρία.

• Προηγούμενες εμπειρίες & στερεότυπα: Απορρίψεις ή αρνητικά γεγονότα στρατολογούν τις μελλοντικές μας προσδοκίες σε βάρος μας.

Πώς λειτουργεί ο μηχανισμός

​

1. Δημιουργία προσδοκίας: «Δε θα τα καταφέρω».

2. Προσαρμογή συμπεριφοράς: Αποφεύγω ευκαιρίες, προσπαθώ λιγότερο, αγχώνομαι.

3. Αντίδραση περιβάλλοντος: Οι άλλοι με βλέπουν «αδύναμο» και επενδύουν λιγότερο σε μένα.

4. Επαλήθευση: Η αποτυχία ή η επιτυχία «αποδεικνύει» την αρχική πεποίθηση.

5. Κυκλική ενίσχυση: Ο κύκλος επαναλαμβάνεται και παγιώνεται.

Παραδείγματα

​

• Σχολείο (Pygmalion Effect): Όταν ένας δάσκαλος πιστεύει ότι κάποιοι μαθητές θα πετύχουν, επενδύει σε αυτούς — και όντως βελτιώνονται (Rosenthal & Jacobson, 1968).

• Σχολείο (Golem Effect): Αν θεωρηθούν «αδύναμοι», παίρνουν λιγότερη στήριξη και αποτυγχάνουν συχνότερα (Jussim & Harber, 2005).

• Εργασία: «Αυτός ο εργαζόμενος είναι ταλαντούχος» → παίρνει ευκαιρίες, αποδίδει καλύτερα (Eden, 1990).

• Στερεότυπα: «Οι γυναίκες δεν είναι καλές στα μαθηματικά» → φόβος αποτυχίας → χαμηλότερες επιδόσεις (Steele & Aronson, 1995).

• Υγεία (Nocebo Effect): Αν περιμένω παρενέργειες από ένα χάπι, μπορεί να τις εμφανίσω χωρίς φαρμακολογική αιτία (Beecher, 1955).

• Σχέσεις: «Ο/η σύντροφός μου δε με νοιάζεται» → καχυποψία → απομάκρυνση → επιβεβαίωση της πεποίθησης (Snyder et al., 1977).

Τρόποι να σπάσουμε τον κύκλο

​

• Αυτογνωσία: Καταγράψτε πότε ενεργοποιούνται οι αρνητικές σας πεποιθήσεις.

• Αναδόμηση σκέψεων (CBT): Αντικαταστήστε το «δε θα τα καταφέρω» με το «θα δοκιμάσω και θα μάθω».

• Σταδιακή έκθεση: Θέστε μικρούς, ρεαλιστικούς στόχους για να χτίσετε εμπιστοσύνη.

• Θετική αυτοομιλία: Επαναλάβετε φράσεις όπως «βελτιώνομαι καθημερινά».

• Εξωτερική υποστήριξη: Μοιραστείτε τις πεποιθήσεις και την πρόοδό σας με φίλους ή θεραπευτή.

• Ανατροφοδότηση & αναπροσαρμογή: Επανεξετάστε στόχους και προσαρμόστε την πορεία σας.

 

Ενθάρρυνση

​

Με επίγνωση των σκέψεων και συστηματική πρακτική, η αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί να μετατραπεί από εμπόδιο σε μοχλό εξέλιξης. Οι ίδιες οι προσδοκίες που κάποτε σας κρατούσαν πίσω, μπορούν να γίνουν η δύναμη που σας πάει μπροστά.