Γιατί το να μιλάμε λειτουργεί θεραπευτικά: Όταν ο λόγος μάς ξανασυστήνει στον εαυτό μας

Ξαναγεννιόμαστε από τις ιστορίες που λέμε για τον εαυτό μας.

Όταν μιλάμε για αυτά που σκεφτόμαστε και νιώθουμε, κάτι μέσα μας παίρνει μορφή. Η σκέψη, που όταν μένει στο εσωτερικό μας μοιάζει ασχημάτιστη και ρευστή, αποκτά όρια. Οι σκέψεις γλιστρούν. Ο λόγος τις στερεώνει.

Στη σύγχρονη ψυχοθεραπευτική θεωρία, αυτή η διαδικασία ονομάζεται λεκτική επεξεργασία, και αφορά την ικανότητα να μετατρέπουμε το άναρχο συναίσθημα σε υλικό που μπορεί να σκεφτεί, να γίνει νόημα και να υποστεί επεξεργασία. Από τα “άμορφα β-στοιχεία” του Bion μέχρι τη «reflective function» του Fonagy, η θεωρία συμφωνεί: όταν προσπαθούμε να βρούμε τις σωστές λέξεις, η επίγνωσή μας φωτίζεται. Η προσπάθεια της διατύπωσης μας αναγκάζει να πλησιάσουμε την εμπειρία μας πιο καθαρά και να την δούμε όπως είναι — όχι όπως τη φοβόμαστε.

Η νευροβιολογική διάσταση: γιατί ο λόγος ανακουφίζει

Παράλληλα με τη θεωρία, η νευροεπιστήμη δείχνει κάτι εξίσου σημαντικό: όταν περιγράφουμε αυτό που νιώθουμε, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο λοβό — την περιοχή που βοηθά στην επεξεργασία, τη σκέψη και τη ρύθμιση.Την ίδια στιγμή, η αμυγδαλή, το «κέντρο συναγερμού» του εγκεφάλου, μειώνει τη δραστηριότητά της.

Με απλά λόγια: όταν μιλάμε, η αμυγδαλή “συνδέεται” λειτουργικά με τον προμετωπιαίο λοβό.Το συναίσθημα παύει να δρα αυτόνομα· συναντά τη σκέψη.Η ένταση πέφτει. Γίνεται πιο εύκολο να δούμε τι πραγματικά μας συμβαίνει. Αυτή η διαδικασία —γνωστή ως affect labeling— έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη συναισθηματική φόρτιση και αυξάνει την αίσθηση ελέγχου.

Κι όμως, δεν είναι όλες οι συνομιλίες ίδιες. Για να μπορέσει η λεκτική επεξεργασία να επιτελέσει τον ρόλο της, χρειάζεται ένα περιβάλλον που να μπορεί να την υποδεχτεί. Η θεραπεία στηρίζεται στην παρουσία ενός ακροατή ουδέτερου, διαθέσιμου, σταθερού — κάποιου που δεν φέρει προσδοκίες για εμάς, που δεν βιάζεται να μας κρίνει ούτε να μας καθησυχάσει. Αυτό το ασφαλές πλαίσιο, το holding environment του Winnicott, δεν είναι απλώς μια συνθήκη. Είναι ο ψυχικός τόπος όπου μπορούμε να αγγίξουμε εκείνα τα κομμάτια μας που προηγουμένως ήταν απρόσιτα.

Σε ένα τέτοιο σχεσιακό περιβάλλον, το άτομο μπορεί να επισκεφθεί περιοχές του ψυχικού οργάνου που πριν φαινόντουσαν κλειδωμένες. Ασυνείδητοι μηχανισμοί αναδύονται στην επιφάνεια, δίνοντας μορφή σε δυσκολίες που μέχρι τότε έμοιαζαν ανεξήγητες — και γι’ αυτό μη διαχειρίσιμες. Εκεί που πριν υπήρχε μόνο σύγχυση, εμφανίζεται νόημα. Εκεί που υπήρχε φόβος, δημιουργείται σύνδεση.

Ο θεραπευτής δεν ακούει μόνο τις λέξεις. Ακούει τον τρόπο που ειπώθηκαν, τον τόνο, τη σιωπή, την ένταση πίσω από μια μικρή παύση, τις επαναλήψεις που δείχνουν τραύμα, τις παραλείψεις που δείχνουν άμυνα. Ακούει για να ανασύρει από τον λόγο μας εκείνα τα κομμάτια που εμείς οι ίδιοι προσπερνάμε. Και καθρεφτίζει το συναίσθημα που συχνά δεν τολμάμε να ομολογήσουμε ούτε στον εαυτό μας.

Μέσα σε αυτή τη διαδικασία, κάτι βαθύτερο αρχίζει να μετακινείται. Δεν αλλάζουν μόνο οι λέξεις μας· αλλάζει ο τρόπος που ακούμε τον εαυτό μας. Η εσωτερική μας φωνή μεταμορφώνεται. Από επικριτική γίνεται περιγραφική. Από πανικόβλητη γίνεται περίεργη, πιο έντιμη, πιο ανθρώπινη.

Και όταν η εσωτερική φωνή αλλάζει, αλλάζει και η σχέση με τον εαυτό μας. Αυτό που πριν έμοιαζε απειλή, γίνεται σκέψη. Αυτό που πριν μας όριζε, γίνεται υλικό προς επεξεργασία. Αυτό που πριν προκαλούσε φόβο, τώρα επιδέχεται κατανόηση.

Η θεραπευτική σχέση —όπως δείχνουν πολλές ερευνητικές μελέτες— ενισχύει την αναστοχαστική λειτουργία, την ικανότητά μας να παρατηρούμε τις ίδιες μας τις αντιδράσεις με περισσότερη σαφήνεια και λιγότερη άμυνα. Αυτή η ικανότητα είναι θεμέλιο της αυτορρύθμισης και βασικό στοιχείο της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Και έτσι, μέσα στον λόγο, μέσα στη σχέση και μέσα στην ασφάλεια της θεραπευτικής συνάντησης:όσα ήταν αμίλητα αποκτούν φωνή. Όσα ήταν θολά ξεκαθαρίζουν.Όσα μας μπέρδευαν αρχίζουν να αποκτούν νόημα.

Αυτό είναι η θεραπεία: μια συνάντηση όπου ο λόγος μάς ξανασυστήνει στον εαυτό μας.

Διάβασε: Η Ψυχοθεραπεία ως Βιολογική Θεραπεία – Πώς ο Εγκέφαλός μας Αλλάζει Μέσα από τη Θεραπευτική Σχέση

Βιβλιογραφία

Lieberman, M. D. et al. (2007). Putting feelings into words: affect labeling disrupts amygdala activity. Psychological Science.

Cozolino, L. (2010). The Neuroscience of Psychotherapy. W. W. Norton.

Siegel, D. J. (2012). The Developing Mind. Guilford Press.

Phelps, E. A. & LeDoux, J. E. (2005). Contributions of the amygdala to emotion processing. Neuron.

Ochsner, K. N., & Gross, J. J. (2005). The cognitive control of emotion. Trends in Cognitive Sciences.