Υπερ - ενσυναίσθηση: Όταν η κατανόηση μετατρέπεται σε στρατηγική επιβίωσης

Η υπερενσυναίσθηση είναι το βάρος που κουβαλά εκείνος που έμαθε να προλαβαίνει τις ανάγκες των άλλων πριν καν ακούσει τις δικές του.

Συχνά συγχέουμε την ενσυναίσθηση με μια σπάνια ικανότητα «να μπαίνεις στην ψυχή» του άλλου. Όμως, η υπερενσυναίσθηση δεν είναι ευαισθησία, δεν είναι χάρισμα· δεν είναι καν απλή συμπόνια. Είναι μια παλιά στρατηγική επιβίωσης, μια φυσική, αλλά υπερβολική αντίδραση στο τραύμα που δεχθήκαμε παιδικά. Είναι ο τρόπος που το σώμα και το μυαλό μας είπαν “πρέπει να διαβάσω κάθε συναίσθημα γύρω μου για να μην κινδυνεύσω”.

Πώς αναπτύσσεται ως μηχανισμός επιβίωσης

1. Έλλειψη ασφάλειας στο παιδίΣε ένα χαοτικό, απειλητικό ή εχθρικό οικογενειακό περιβάλλον, μαθαίνουμε να «σαρώνουμε» τον άλλο για να προβλέπουμε κινδύνους.

2. Συναισθηματική παραμέριση ή “φόρτωμα”Όταν οι γονείς μας φορτίζουν με τα δικά τους βάρη, ενσωματώνουμε πρόωρα τον ρόλο του φροντιστή. Έτσι, δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε πού τελειώνουν τα συναισθήματα του άλλου και πού αρχίζουν τα δικά μας.

3. Αγάπη με όρους («είσαι καλό παιδί…»)Η αποδοχή τίθεται υπό όρους, κι έτσι μαθαίνουμε να ρυθμίζουμε τις δικές μας ανάγκες αναλόγως του τι χρειάζεται ο άλλος για να νιώθουμε αποδεκτοί.

4. Τιμωρία ή απόρριψη όταν εκφράζεις ανάγκεςΜαθαίνεις να καταπνίγεις τις δικές σου ανάγκες, βάζοντας συνεχώς τον άλλον πάνω από σένα “για να μην τα χαλάσεις”.

5. Ρόλος ειρηνοποιούΩς παιδί, γίνεσαι συναισθηματικός διαμεσολαβητής· δεν αντέχεις τη σύγκρουση και προσαρμόζεσαι προληπτικά.

6. Γονέας με ψυχική αστάθειαΣαν «αισθητήρας» των διαθέσεων του ασταθούς γονιού, υπερανιχνεύεις και υπεραναλύεις κάθε συναίσθημα γύρω σου.

Οι συνέπειες της υπερενσυναίσθησης

• Εξαντλείσαι επειδή νιώθεις ότι πρέπει να «νιώσεις τα πάντα».

• Νιώθεις ενοχές για συναισθήματα που δεν είναι δικά σου.

• Καταπιέζεις τις ανάγκες σου για να μην απογοητεύσεις κανέναν.

• Νομίζεις ότι η αγάπη σημαίνει ακύρωση του εαυτού.

Μέσα σ’ αυτό το φαύλο κύκλο, χάνεις την επαφή με τις δικές σου επιθυμίες και όρια.

Πώς Ξεκινά η Απελευθέρωση

1. Κατανόησε το ψυχολογικό σου ιστορικόΑναγνώρισε ότι η υπερανσυναίσθηση ήταν η απάντηση στο τραύμα σου – μια προσαρμογή που έσωσε την επιβίωσή σου τότε.

2. Σταμάτα να νιώθεις «ελαττωματικός»Δεν είσαι προβληματικός επειδή κουράζεσαι από τις σχέσεις. Το σώμα σου έκανε ό,τι έπρεπε για να σε προστατεύσει.

3. Ντράπηκες για τα “θέλω” σου;Οι ανάγκες σου έχουν το ίδιο βάρος με του άλλου.

4. Διάκρινε τη φροντίδα από την ακύρωσηΗ φροντίδα είναι αμφίδρομη∙ η ακύρωση του εαυτού δεν είναι αγάπη αλλά φόβος με ωραίο περιτύλιγμα.

Η αληθινή αγάπη χωράει και εσένα. Η υπερανσυναίσθηση δεν είναι αγάπη. Είναι φόβος. Και ο φόβος μπορεί να ντυθεί με τρυφερότητα, αλλά παραμένει φόβος. Η αληθινή αγάπη – αυτή που σέβεται, που ακούει και ελευθερώνει – έχει χώρο και για τις δικές σου ανάγκες.

Μην ξεχνάς: αν δεν φροντίσεις τον εαυτό σου πρώτα, δεν έχεις τίποτα να δώσεις στ’ άλλα. Δώσε στον εαυτό σου την άδεια να βάλει όρια, να ζητήσει φροντίδα, να νιώσει ασφαλής.

Η αλλαγή ξεκινά όταν αποδεχτείς ότι έχεις αξία – με όρια, συναισθήματα και βαθιές ανάγκες. Η αληθινή φροντίδα αρχίζει από μέσα.

Bιβλιογραφία

Decety, J., & Ickes, W. (Eds.) (2009). The Social Neuroscience of Empathy. Cambridge, MA: MIT Press.Preston, S. D., & de Waal, F. B. M. (2002). “Empathy: Its ultimate and proximate bases.” Behavioral and Brain Sciences, 25(1), 1–20.

Decety, J., & Jackson, P. L. (2004). “The functional architecture of human empathy.” Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, 3(2), 71–100.