Ζώντας στο εξωτερικό: Προκλήσεις και ευκαιρίες

Το δύσκολο δεν είναι να φύγεις∙ είναι να ξαναβρείς τον εαυτό σου εκεί που έφτασες.

Έχοντας ζήσει κι εγώ στο εξωτερικό για κάποια χρόνια, γνωρίζω πόσο πολυδιάστατη είναι η εμπειρία αυτή. Μπορεί να ξεκινά με ενθουσιασμό, με στόχους, με προσδοκίες για μια καλύτερη ζωή, αλλά πολύ γρήγορα αποκαλύπτει μια βαθιά ψυχική πραγματικότητα που οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται όταν παίρνουν την απόφαση να φύγουν. Η μετανάστευση δεν είναι ποτέ μόνο πρακτική ή οικονομική επιλογή. Είναι ένα γεγονός που επηρεάζει την ταυτότητά μας, τις σχέσεις μας, το σώμα μας και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Η ερευνητική βιβλιογραφία συμφωνεί ότι αποτελεί μια από τις πιο έντονες μεταβάσεις ζωής, καθώς αγγίζει τον πυρήνα της αίσθησης του ανήκειν (Berry, 1997).

Νοσταλγία

Η νοσταλγία δεν είναι απλώς η επιθυμία να δεις έναν τόπο. Είναι η επιθυμία να δεις τον εαυτό σου όπως ήταν μέσα σε αυτόν τον τόπο. Οι Έλληνες στο εξωτερικό συχνά περιγράφουν ότι η χώρα “τους λείπει”, αλλά στην πραγματικότητα αυτό που λείπει είναι η αίσθηση οικειότητας που είχαν μέσα στο ελληνικό περιβάλλον. Η νοσταλγία ενεργοποιεί το σύστημα μνήμης με τρόπο που κάνει το παρελθόν να φαίνεται πιο ζεστό. Ψυχολογικά, λειτουργεί ως μηχανισμός ρύθμισης — είναι ο τρόπος του νου να επαναφέρει μια αίσθηση συνέχειας όταν το παρόν είναι ανασφαλές ή αβέβαιο. Στη θεραπεία, η νοσταλγία γίνεται συχνά ο δρόμος προς όσα έχουν μείνει ανείπωτα:τι άφησα πίσω, τι κουβαλάω ακόμα, τι σημαίνει σπίτι τώρα.

Η ταυτότητα που αλλάζει χρώματα στον ξένο ουρανό

Η ταυτότητα δεν είναι σταθερή. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αλλάζει ανάλογα με το περιβάλλον. Όταν κάποιος μεταναστεύει, αναγκάζεται να διαπραγματευτεί εκ νέου ποιος είναι. Ο Έλληνας στο εξωτερικό ζει σε δύο ψυχικούς χάρτες ταυτόχρονα: σε αυτόν που τον διαμόρφωσε και σε αυτόν που τώρα τον περιβάλλει. Η αίσθηση του “ανήκειν” γίνεται σύνθετη: εκεί που ανήκεις δεν είσαι, κι εκεί που είσαι δεν ανήκεις πλήρως.

Η ψυχοδυναμική βιβλιογραφία δείχνει ότι οι μεγάλες μεταβάσεις ενεργοποιούν αυξημένα επίπεδα στρες προσαρμογής, αίσθηση αστάθειας και παλαιότερων μοτίβων άγχους ενώ οι πολιτισμικές αλλαγές απαιτούν νέα οργάνωση της ταυτότητας. Αυτό δημιουργεί συχνά ένα αίσθημα εσωτερικής διάσπασης — αλλά και μια ευκαιρία για πιο ώριμο επαναπροσδιορισμό.

Η σιωπηλή μοναξιά: όταν λείπουν οι δικοί σου κώδικες

Οι Έλληνες που ζουν έξω μπορεί να λειτουργούν άψογα — έχουν δουλειά, φίλους, σταθερότητα κι όμως υπάρχει μια λεπτή, ήσυχη αίσθηση «Είμαι εντάξει, αλλά πάντα κάτι σαν να λείπει». Η μοναξιά στο εξωτερικό δεν είναι έλλειψη μόνο ανθρώπων. Είναι έλλειψη κοινής ψυχολογικής γλώσσας. Είναι το συναίσθημα ότι κανείς γύρω δεν ξέρει το πλαίσιο της ζωής σου: ποιοι είναι οι δικοί σου άνθρωποι, τί σε έχει διαμορφώσει, ποιός ήσουν προτού βρεθείς εκεί, τι σημαίνει για σένα μια φράση, ένα βλέμμα, μια παύση. Αυτό το αδιόρατο τράβηγμα μέσα στο στήθος είναι το συναισθηματικό κόστος της απουσίας κοινού κώδικα: της μουσικής που μοιραστήκαμε,των ιστορικών στιγμών που ζήσαμε συλλογικά, των παλιών αναφορών που δεν χρειάζονταν εξηγήσεις. Στο εξωτερικό, όλα αυτά πρέπει να μεταφραστούν. Κι η μετάφραση — συναισθηματική, πολιτισμική, ψυχική — κουράζει. Το νευρικό σύστημα δουλεύει πιο σκληρά όταν δεν υπάρχει το “μαξιλάρι” των γνωστών, άρρητων στηριγμάτων. Η έρευνα δείχνει ότι η μοναξιά, ακόμη και όταν δεν ονομάζεται έτσι, μειώνει την αντοχή στο στρες και αυξάνει την ψυχική εξάντληση. Η θεραπεία προσφέρει έναν χώρο όπου αυτό το “κάτι” μπορεί να πάρει μορφή, όνομα και θέση.

Η οικογένεια από μακριά

Η απόσταση δεν μειώνει την επίδραση της οικογένειας· την ενισχύει. Στο εξωτερικό, οι οικογενειακοί δεσμοί γίνονται πιο εσωτερικοί, πιο συμβολικοί, αλλά και πιο απαιτητικοί. Οι προσδοκίες γίνονται ηχηρότερες. Οι ενοχές (“δεν είμαι εκεί”), οι προσδοκίες (“πότε θα επιστρέψεις;”), η ιδανικοποίηση (“εκεί είναι καλύτερα”), αλλά και η αίσθηση ευθύνης για γονείς που γερνούν ή για γεγονότα που συμβαίνουν μακριά, όλα αυτά δημιουργούν ένα σταθερό φόντο συναισθηματικής έντασης. Το να είσαι μακριά δεν σημαίνει ότι είσαι ψυχικά αποσυνδεδεμένος. Η συστημική θεωρία επιβεβαιώνει ότι η οικογένεια συνεχίζει να λειτουργεί ως ψυχικό σύστημα, ακόμη κι όταν τα μέλη ζουν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η απόσταση δεν ακυρώνει το φορτίο — το μεγεθύνει μέσα από τη φαντασία.

Όταν το νέο περιβάλλον ξυπνά παλιά μοτίβα

Η μετανάστευση συχνά ανασύρει μοτίβα που ήταν πιο ήσυχα στην Ελλάδα: την ανάγκη για έλεγχο, τον φόβο εγκατάλειψης , τις ανασφάλειες, τη δυσκολία στα όρια, την υπερεπένδυση στην απόδοση. Το νέο περιβάλλον λειτουργεί σαν καθρέφτης: φωτίζει ό,τι δεν έχει βρει ακόμα λύση. Αυτό μπορεί να είναι δυσάρεστο, αλλά θεραπευτικά είναι συχνά η αρχή μιας βαθιάς αλλαγής.

Burnout στη διασπορά: όταν το άγχος δεν χωράει στο σώμα

Πολλοί Έλληνες στο εξωτερικό βρίσκονται σε εργασίες υψηλής εξειδίκευσης αναλαμβάνοντας ευθύνες και ρόλους γρήγορα. Το εργασιακό περιβάλλον μπορεί να είναι απαιτητικό, η γλώσσα προσθέτει άγχος, η αξιολόγηση είναι συνεχής, η εσωτερική πίεση (ασυνείδητη συχνά) της επιτυχίας που συνοδεύει την απόφαση της μετανάστευσης αλλά και η συνεχής προσπάθεια προσαρμογής συνθέτουν έναν εναν εξαντλητικό ψυχικό αγώνα που εμφανίζεται ως εργασιακό stress. Tο burnout εδώ δεν είναι μόνο εργασιακό. Είναι υπαρξιακό. Η έρευνα δείχνει ότι οι μετανάστες έχουν αυξημένα επίπεδα άγχους προσαρμογής, ειδικά όταν εργάζονται σε περιβάλλοντα υψηλής ανταγωνιστικότητας (Ward & Kennedy, 2001). Η ψυχοθεραπεία βοηθά να γίνει αυτή η πίεση να αναγνωριστεί, να πάρει φωνή και έτσι να γίνει πιο διαχειρίσιμη, να αποκτήσει όρια, να εκτονωθεί.

Η πίεση επιτυχίας: όταν κουβαλάς στις αποσκευές σου και τα όνειρα των άλλων

Η επιτυχία στο εξωτερικό δεν βιώνεται ποτέ ως μια απλή προσωπική υπόθεση. Συχνά συνοδεύεται από μια μορφή αόρατης πίεσης που έρχεται είτε από την οικογένεια είτε από τον εσωτερικευμένο ρόλο του “πρέπει να τα καταφέρω”. Για τους φοιτητές, η πίεση αυτή είναι διπλή. Από τη μια, η οικογένεια έχει επενδύσει χρήματα, κόπο, όνειρα και υπερηφάνεια για τις σπουδές στο εξωτερικό. Από την άλλη, ο φοιτητής γίνεται — συχνά χωρίς να το ζητήσει — ο “εκπρόσωπος” της οικογένειας σε μια ξένη χώρα. Κάθε δυσκολία μοιάζει σαν μικρή αποτυχία, κάθε καθυστέρηση σαν απειλή, κάθε αμφιβολία σαν κίνδυνος να “απογοητεύσω”. Ακόμη κι όταν η οικογένεια δεν πιέζει ρητά, η ίδια η επένδυση δημιουργεί ένα βαθύ αίσθημα υποχρέωσης: «Πρέπει να τα καταφέρω, αλλιώς όλα όσα έκαναν για μένα θα πάνε χαμένα».

Για τους ενήλικες που φεύγουν για δουλειά,η πίεση παίρνει άλλη μορφή. Δεν αφορά πια τις σπουδές — αφορά την καινούρια ζωή. Την απόφαση να ξεκινήσεις από την αρχή, να πάρεις ρίσκα, να αφήσεις πίσω σου μια οικεία πραγματικότητα και να επενδύσεις σε ένα μέλλον που δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί. Η οικογένεια συχνά έχει επενδύσει συναισθηματικά στη “νέα αρχή”: ενθάρρυνση, προσδοκίες, θαυμασμό, αλλά και μια σιωπηλή ανάγκη να “πάει καλά το εγχείρημα”. Και μέσα σε αυτή την πίεση, η προσαρμογή γίνεται ακόμη πιο δύσκολη. Γιατί ο άνθρωπος δεν παλεύει μόνο με το άγχος της νέας ζωής, αλλά και με την ύπουλη φθορά που προκαλείται όταν ο άνθρωπος χρειάζεται να αποδείξει —στον εαυτό του, στην οικογένεια, στο περιβάλλον— ότι η επιλογή της μετανάστευσης “άξιζε”.

Ένας σταθερός τόπος μέσα στην αλλαγή

Η θεραπεία λειτουργεί σαν σταθερή “ψυχική γη” όταν όλα γύρω αλλάζουν. Δίνει χώρο: να επεξεργαστείς τι σου συμβαίνει, να οργανώσεις την ταυτότητά σου, να ανακουφιστείς από τη μοναξιά, να αντιμετωπίσεις το burnout, να συνθέσεις τα δύο κομμάτια του εαυτού — το εκεί και το εδώ και να ενωθούν σε μια νέα, πιο σταθερή εσωτερική αφήγηση. Όλες αυτές οι διεργασίες δεν είναι παθολογικές. Είναι ανθρώπινες. Είναι ο τρόπος με τον οποίο το ψυχικό σύστημα προσπαθεί να βρει σταθερότητα μέσα στην αλλαγή. Η ζωή στο εξωτερικό δεν είναι μόνο μια περιπέτεια. Είναι μια βαθιά μετάβαση που αγγίζει την ταυτότητα, τις σχέσεις, το σώμα και τον ψυχισμό. Και χρειάζεται χώρο. Αν ζεις στο εξωτερικό και θέλεις να επεξεργαστείς όσα βιώνεις, προσφέρω online συνεδρίες για Έλληνες σε όλο τον κόσμο —με σταθερό πλαίσιο, καθαρότητα και ουσιαστικό τρόπο δουλειάς.

Διάβασε για την online Ψυχοθεραπεία

Βιβλιογραφία

Berry, J. W. (1997). Immigration, Acculturation and Adaptation.

Benet-Martínez, V., & Haritatos, J. (2005). Bicultural Identity Integration.

Falicov, C. J. (2005). Emotional Transnationalism: Family Dynamics Across Borders.

Ward, C., & Kennedy, A. (2001). Coping With Cross-Cultural Transitions.